پوکی استخوان موجب از دست دادن استخوان (استوما) و مواد معدنی استخوان (کلسیم و فسفات) که عامل استحکام استخوان است، می‌شود؛ به این معنی که استخوان‌ها استحکام خود را از دست می‌دهند و بیشتر در معرض ابتلا به شکستگی قرار می‌گیرند. پوکی استخوان با نرمی استخوان (استئومالاسی) که مربوط به کمبود ویتامین D و صرفاً به دلیل از دست دادن مواد معدنی استخوان ایجاد می‌شود، تفاوت دارد. پوکی استخوان شایع‌ترین اختلال اکتسابی استخوان و علت شکستگی استخوان‌ها در بزرگسالان است.

علت‌ها و دلایل پوکی استخوان

 استخوان پیوسته در حال تجزیه شدن و ساخته شدن است (بازسازی استخوان)، اما در پوکی استخوان روند تجزیه شدن بیش‌ازحد استخوان از روند ساخته شدن استخوان بیشتر است. بیشترین میزان توده استخوانی بین سنین 20 تا 30 سال رخ می‌دهد و پس از حدود سن 40 سالگی در هر دو گروه زنان و مردان به‌آرامی کاهش می‌یابد. با کاهش توده استخوانی و رسیدن سطح آن به یک سطح مشخص، پوکی استخوان تشخیص داده می‌شود.  و این یعنی پوکی استخوان بیشتر در افراد مسن مشاهده می‌شود. اغلب پوکی استخوان هیچ علت خاصی (استئوپروز اولیه) ندارد اما دلایلی وجود دارد که در برخی از مردم احتمال ابتلا به پوکی استخوان بیش از سایرین وجود دارد. کمبود استروژن، که به‌طورمعمول یکی از نتایج یائسگی است، شایع‌ترین عامل پوکی استخوان است، اگرچه علل ثانویه دیگر نیز می‌تواند به پوکی استخوان منجر شود. . این عوامل می‌تواند اختلالات غدد درون‌ریز مختلف باشد، ازجمله:

• سطوح بالای هورمون پاراتیروئید (هیپرپاراتیروئیدیسم اولیه)
• پرکاری تیروئید
• تولید بیش‌ازحد کورتیزول
• سطوح پایین هورمون تستوسترون

علل ثانویه دیگر عبارتند از:

• بیماری‌های روماتولوژی
• بیماری مزمن کلیوی
• داروهایی مانند ضدالتهاب استروئیدی و برخی از داروهای ضد صرع
• چند اختلالات وراثتی مانند بیماری استخوان شکننده (نقص استخوان) و یا حتی فیبروز کیستیک (تصلب بافت‌های کیستیک)

همچنین عوامل سبک زندگی می‌تواند بر خطر ابتلا به پوکی استخوان تأثیر گذارد. به‌عنوان‌مثال، سیگار کشیدن، نوشیدن بیش‌ازحد الکل و ورزش نکردن خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد، چراکه موجب کاهش وزن می‌شوند. ورزش منظم و یک رژیم غذایی سالم که شامل مقدار کافی از کلسیم و ویتامین  Dباشد، ازجمله راه‌های کاهش خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند. ویتامین D همچنین می‌تواند با قرار گرفتن بدن در معرض نور آفتاب، توسط پوست تولید ‌شود.

علائم و نشانه‌های پوکی استخوان

پوکی استخوان هیچ علامتی ندارد، تا زمانی که عوارض آن رخ ‌دهد. شایع‌ترین شکستگی که در اثر پوکی استخوان رخ می‌دهد، شکستگی لگن، مچ دست و استخوان ستون فقرات (مهره‌ها) هستند. بااین‌حال، شکستگی می‌تواند در هر نقطه از بدن رخ دهد.

معمولاً شکستگی لگن و مچ دست پس از افتادن از جایی رخ می‌دهد، اما شکستگی مهره‌ها ممکن است بدون هیچ‌گونه صدمه بارزی رخ دهد.  چنین شکستگی ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد، یا همراه با گسترش کمردرد حادی باشد که ممکن است در طول هفته‌ها یا ماه‌ها رفع شود. شکستگی‌های متعدد ستون فقرات می‌تواند باعث کاهش طول آن، تغییر شکل قابل‌توجه ستون فقرات و نیز انحنای غیرطبیعی در ستون فقرات بیمار شود.

میزان شیوع پوکی استخوان

در حدود نیمی از زنان و تقریباً ۲۰ درصد از مردان بالای ۵۰ سال، در دوره‌ای از زندگی خود دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان شده‌اند. شکستگی مهره و لگن از شایع‌ترین شکستگی‌ها هستند که برای افراد رخ می­دهند. بااین‌حال، اگرچه با افزایش سن، احتمال شکستگی لگن افزایش می‌یابد، اما تنها در حدود ۰٫۳  تا ۰٫۵ درصد از زنان بالای ۷۵ سال از شکستگی لگن رنج می‌برند. این احتمال در زنان بالای ۸۵ سال، به حدود ۱٪ افزایش می‌یابد. زنان بیشتر از مردان دچار شکستگی لگن می‌گردند.

آیا پوکی استخوان ارثی است؟

احتمال بروز پوکی استخوان در افراد یک خانواده وجود دارد. یعنی ممکن است احتمال ابتلا به پوکی استخوان افراد از طریق وراثت بیشتر باشد، اما اگر یکی از والدین مبتلا به پوکی استخوان باشد، لزوماً بدین معنی نیست که کودکان نیز به این بیماری دچار خواهند شد.

تشخیص پوکی استخوان

تشخیص پوکی استخوان معمولاً با اندازه‌گیری تراکم استخوان توسط انرژی دوگانه‌ی اشعه ایکس (اسکن DEXA ) انجام می‌شود و به‌طورمعمول، این آزمایش بر روی باسن و مهره‌ها انجام می‌شود. در پوکی استخوان شدید حتی تحت اشعه X ساده، استخوان‌ها نازک به نظر می‌رسد و نازک بودن مهره‌ها ممکن است شکستگی در مهره‌ها را نشان دهد. اما به‌ندرت، احتمال آسیب به نخاع وجود دارد.

آزمایش‌های خون نیز به منظور یافتن شواهدی برای علل ثانویه پوکی استخوان انجام می‌شود و این آزمایش‌ها شامل اندازه‌گیری مشخصات بیوشیمیایی استخوان، عملکرد تیروئید و هورمون پاراتیروئید می‌باشد. در صورت لزوم، آزمایشاتی برای سایر علل ثانویه نیز باید انجام شود. معمولاً در پوکی استخوان اولیه، این آزمایش‌های خون، طبیعی و متداول هستند.

درمان پوکی استخوان

گروه عمده‌ای از داروهایی که برای درمان پوکی استخوان استفاده می‌شود بیس‌فسفونات ها هستند. نشان داده شده است که این داروها خطر شکستگی‌های هردوی مهره و لگن را کاهش می‌دهند.

از شروع درمان پوکی استخوان، ویتامین D و کلسیم باید برای تمام بیماران مورداستفاده قرار گیرد، زیرا ممکن است بیمار دچار کمبود ویتامین D و کلسیم باشد.

استروژن (برای افرادی با درمان جایگزینی هورمون) نیز می‌تواند برای درمان پوکی استخوان پس از یائسگی تجویز شود، اگرچه استفاده طولانی‌مدت این دارو  توصیه نمی‌شود و این دارو معمولاً تنها برای درمان علائم یائسگی تجویز می‌شود.

پیامدهای درازمدت پوکی استخوان

پیامد طولانی‌مدت پوکی استخوان، افزایش خطر شکستگی ناشی از آسیب‌های جزئی است. عدم تحرک بیمار به دلیل شکستگی استخوان نیز می‌تواند عواقب طولانی‌مدت داشته باشد، زیرا توانایی‌ جسمانی بیمار، به ویژه افراد مسن را کاهش می‌دهد. ورزش در ساختن استخوان اهمیت زیادی دارد؛ انجام ورزش منظم، به‌خصوص تمرین‌های تحمل وزن و تمرینات مقاومتی برای همه بیماران مبتلا به پوکی استخوان، مهم است. بیماران همچنین باید سعی کنند یک شیوه زندگی سالم و رژیم غذایی مناسب داشته باشند. مصرف الکل و سیگار نیز از عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان است و بیماران باید از مصرف آن‌ها خودداری کنند.