کم کاری تیروئید: علائم، علت‌ها، عوارض و راه‌های درمان
دکتر مهرزاد غلامپور
بیماری کم‌کاری تیروئید، عارضه‌ای است که بدن دچار کمبود هورمون کافی تیروئید می‌باشد. از آنجا که هدف اصلی هورمون تیروئید، انجام متابولیسم بدن است، در افراد مبتلا به این بیماری، نشانه‌های مرتبط با سوخت و ساز آهسته مشاهده می‌شود. بالغ بر 10٪ از زنان ممکن است درجاتی از کمبود هورمون تیروئید داشته باشند. میزان شیوع کم کاری تیروئید، باورنکردنی است و میلیون‌ها نفر از مردم در حال حاضر به این بیماری مبتلا هستند، اما از ابتلا خود به این بیماری آگاه نیستند.
علت کم کاری تیروئید
دو علت نسبتاً شایع برای کم کاری تیروئید وجود دارد. اولین علت، ناشی از التهاب قبلی (و یا فعلی) غده تیروئید است، که سبب آسیب دیدگی (یا مرگ) درصد زیادی از سلول‌های تیروئید می‌گردد. به طوری که قادر به تولید هورمون کافی نیستند. شایع‌ترین علت نارسایی غده تیروئید، تیروئیدیت اتوایمیون (یا تیروئیدیت هاشیموتو) نامیده می‌شود، که شکلی از التهاب تیروئید ناشی از سیستم ایمنی خود بیمار می‌باشد.
دومین علت عمده کم کاری تیروئید، گروه وسیعی از "درمان‌های پزشکی" است. درمان بسیاری از مشکلات تیروئید نیازمند عمل جراحی برای برداشتن کل غده تیروئید و یا قسمتی از آن است. هرچند اگر حجم کلی سلول‌های تولید کننده تیروئید نیز باقی بماند، باز هم به اندازه کافی پاسخگوی نیازهای بدن نیست و بیمار دچار کم کاری تیروئید خواهد شد. به یاد داشته باشید که اغلب هدف از عمل جراحی برای سرطان تیروئید، نیز همین است.
اما در مواقع دیگر، عمل جراحی شامل برداشتن یک نودول (گرهک) نگران کننده در غده تیروئید خواهد بود، که نیمی از غده تیروئید در گردن، سالم و دست نخورده باقی خواهد ماند. گاهی اوقات، لوب تیروئید باقی مانده و بافت ظریف (ایسم) قادر به تولید هورمون کافی برای تامین نیازهای بدن خواهد بود. اما برای سایر بیماران، ممکن است سالها بعد معلوم شود که بخش‌های باقی مانده تیروئید نمی‌تواند کاملاً پاسخگوی تقاضای بدن باشد.
رژیم غذایی فقیر از مواد مغذی، به خصوص ید و سلنیوم (عناصر معدنی کمیابی که برای عملکرد تیروئید بسیار مهم می‌باشند)، خطر ابتلا به اختلالات تیروئید را افزایش می‌دهد. غده تیروئید برای تولید مقادیر کافی هورمون‌های تیروئیدی به عناصر سلنیوم و ید نیازمند است. اگر شما به کم‌کاری تیروئید مبتلا شده باشید، ممکن است وحشت کرده و بسیار ناراحت شوید. ولی شما می‌توانید در طول زندگی خود با ان کنار بیاید. اما نیاز است که شما رژیم غذایی و شیوه زندگی خود را به طور کامل تغییر دهید. برای جلوگیری از عود علائم کم‌کاری تیروئید، باید یک برنامه آگاهانه و مداوم برای مصرف مواد غذایی روزمره خود داشته باشید. باید از موادی که می‌توانند علائم شمارا شعله ور سازند و فعالیت‌های روزانه شمارا با اختلال روبه رو کنند، دوری نمایید. اگر شما با عزمی راسخ به برنامه رژیم غذایی کم کاری تیروئید خود پایبند باشید، هیچ گونه نگرانی در مورد عود علائم نخواهید داشت.
به طور مشابه، گواتر و برخی عوارض دیگر تیروئید را می‌توان با "ید رادیواکتیو" درمان کرد. هدف از درمان با ید رادیواکتیو (برای بیماری‌های خوش خیم)، از بین بردن بخشی از تیروئید برای جلوگیری از بزرگ شدن گواتر و یا تولید بیش از حد هورمون (پرکاری تیروئید) می‌باشد.
گاهی اوقات، نتیجه درمان با "ید رادیواکتیو" این خواهد بود که تعداد بسیار زیادی از سلول‌های تیروئید، آسیب می‌بینند. به طوری که بیمار اغلب در طی یک یا دو سال بعد، مبتلا به پرکاری تیروئید می‌شود. با این حال، این حالت معمولاً نسبت به مشکل اصلی بیمار، ترجیح داده می‌شود.
چند علل نادر دیگر برای کم کاری تیروئید وجود دارد. یکی از این دلایل، غده کاملا "عادی" تیروئید است که به دلیل یک مشکل در غده هیپوفیز، قادر به تولید هورمون به اندازه کافی نیست. اگر غده هیپوفیز به اندازه کافی هورمون محرک تیروئید (TSH) را تولید نکند، غده تیروئید نیز "سیگنال" تولید هورمون را دریافت نمی‌کند. بنابراین آن را تولید نخواهد کرد.
علائم و نشانه‌های کم کاری تیروئید
- خستگی
- ضعف
- افزایش وزن و یا دشواری کاهش وزن
- ضخیم شدن و خشکی موها
- خشکی، رنگ پریدگی و خشن شدن پوست
- ریزش مو
- عدم تحمل سرما (نمی‌توانید دمای قابل تحمل برای افراد اطراف خود را تحمل کنید)
- گرفتگی عضلانی و درد عضلانی مکرر
- یبوست
- افسردگی
- تحریک پذیری
- از دست دادن حافظه
- سیکل قاعدگی غیر طبیعی
- کاهش میل جنسی
هر بیمار ممکن است تعدادی از این علائم کم کاری تیروئید را داشته باشد. تعداد این علائم بسته به شدت کمبود هورمون تیروئید و مدت زمانی که بدن از مقدار مناسب هورمون محروم شده است، متفاوت خواهد بود. اکثر افراد دارای ترکیبی از این نشانه‌ها هستند. گاهی اوقات، کم کاری تیروئید در برخی بیماران بدون علامت است، یا اینکه آنقدر نامحسوس است که بیماران متوجه آن نمی‌شوند.
خطرات و عوارض کم‌کاری تیروئید
از آنجا که بدن در انتظار دریافت یک مقدار مشخصی از هورمون تیروئید است، غده هیپوفیز هورمون محرک تیروئید (TSH) بیشتری تولید می‌کند تا غده تیروئید را به تولید هورمون بیشتر تحریک کند. این بمباران مداوم با سطح بالای هورمون TSH ممکن است باعث بزرگ شدن غده تیروئید و تشکیل گواتر ("گواتر منتشر") گردد. در صورت عدم درمان، معمولاً نشانه‌های پرکاری تیروئید پیشرفت خواهد کرد. به ندرت، عوارض آن می‌تواند منجر به افسردگی شدید و مهلک، نارسایی قلبی یا کما گردد.
تشخیص کم کاری تیروئید
کم کاری تیروئید اغلب می‌تواند با یک آزمایش خون ساده تشخیص داده شود. اما در برخی افراد، کار چندان
ساده‌ای نیست و تست‌های مفصل‌تری مورد نیاز خواهد بود. مهمتر از همه، یک ارتباط خوب با یک متخصص غدد مجرب، مطمئناً مورد نیاز خواهد بود.
درمان کم کاری تیرویید
درمان کم کاری تیروئید معمولاً بسیار آسان است. مصرف قرص هورمون تیروئید (لووتیروکسین) یک بار در روز، (ترجیحاً در صبح) ساده‌ترین و موثر‌ترین راه درمان است. این قرص با مقادیر مختلف ارائه می‌شود، به این معنی که تقریباً همیشه دوز مناسب برای هر بیمار یافت می‌شود. اگر شما نیز تحت درمان با این دارو هستید، حتماً به پزشک خود اطلاع دهید، تا سطح این دارو را حداقل سالی یکبار کنترل کند.
برخی از بیماران در عرض 1 تا 2 هفته متوجه کاهش اندکی در علائم خود خواهند شد، اما پاسخ کامل متابولیسم بدن به درمان هورمون تیروئید اغلب به مدت یک یا دو ماه قبل از احساس بهبودی کامل بیمار، به طول می‌انجامد. مهم این است که مقدار صحیح از هورمون تیروئید مصرف گردد. اگر این مقدار کافی نباشد، ممکن است خستگی مفرط و یا برخی از سایر علائم کم کاری تیروئید همچنان ادامه یابد. مصرف بیش از اندازه هورمون نیز می‌تواند موجب علائم شایع پرکاری تیروئید، از جمله عصبی بودن، تپش قلب و بی‌خوابی شود.
بعد از حدود یک ماه درمان، برای تعیین اینکه آیا دوز هورمون تیروئید بیمار مناسب بوده است، سطح این هورمون در خون بیمار اندازه گیری می‌شود. بیمار می‌تواند هورمون T4 مصنوعی را بدون هیچ خطری با داروهای دیگر مصرف کند. بیمارانی که کلستیرامین (یک ترکیب مورد استفاده برای کاهش کلسترول خون) و یا برخی از داروهای ضد تشنج مصرف می‌کنند، باید با پزشک خود در مورد تداخلات دارویی مشورت کنند. زنانی که هورمون T4 مصرف می‌کنند، هنگام باردار شدن باید اطمینان یابند که این دارو دقیقاً همان چیزی است که غده تیروئید آنها تولید می‌کند.
با این حال، آنها باید تحت نظارت پزشک قرار گیرند، زیرا دوز هورمون T4 در طی بارداری، باید تنظیم شود. زیرا معمولاً هورمون بیشتری برای پاسخگویی به افزایش تقاضای متابولیسم جدید مادر مورد نیاز است. مشکلات احتمالی دیگری نیز برای سایر داروها از جمله ویتامین‌های حاوی آهن وجود دارد. زنان باردار (و همه زنان و مردان مشمول این امر) که مکمل‌های آهن مصرف می‌کنند، باید در این خصوص با پزشک خود مشورت کنند. در حال حاضر سه قرص با نام تجاری "لووتیروکسین" موجود است. شما می‌توانید با پزشک یا داروساز خود در مورد قرصی که کم هزینه‌تر باشد، مشورت کنید. زیرا مطالعات اخیر نشان می‌دهد که هیچ کدام از انواع قرص‌ها از نظر قدرت تاثیر بر دیگری برتری ندارد